Kaos anında verdiğimiz ilk tepkiler genellikle ani, hızlı ve dürtüseldir. 16 araştırma makalesinden elde edilen verilerin meta analiz*, stresin dürtüsel davranışları önemli ölçüde artırdığını gösterdi. Ancak zor zamanlarda sakin kalmayı öğrenmek ve stratejik bir bakış açısıyla hareket etmek sadece doğru kararlar almamızı sağlamaz; aynı zamanda hayatınızın kontrolünü elimize almanıza da yardımcı olur. Zor zamanlarda sakin kalmayı ve ileriye yönelik sağlam adımlar atmayı öğrenmek mümkün mü? Kesinlikle mümkün. Bu yazıda, olaylara stratejik düşünme tekniklerini öğrenecek ve zorluklarla başa çıkma becerilerinizi geliştirecek pratik yöntemleri keşfedeceksiniz.
Bu Yazıda Öğrenecekleriniz:
Zor zamanlarda sakinliğinizi koruyarak nasıl daha doğru kararlar alabilirsiniz?
Stres altında dürtülerinizi kontrol etmek için hangi teknikleri uygulayabilirsiniz?
Stratejik düşünmeyi bir alışkanlık haline getirmek için hangi adımları atabilirsiniz?
Plansızlık Özgürlüktür!
Hayatımın bir döneminde plansız yaşayabileceğime ve her şeyin kendiliğinden yoluna gireceğine gerçekten inanmıştım. Plansız yaşamak bana özgür hissettiriyordu — ya da ben öyle sanıyordum. Ancak işler çok geçmeden kontrolden çıkmaya başladı. Öğrencilikten yetişkin hayatına geçiş döneminde sorumluluklarım artarken önce dersleri kaçırmaya başladım, daha sonra ise girmem gereken önemli bir sınavı yanlış tarihte sanarak kaçırdım. En sonunda ise uzun zamandır hayalini kurduğum staj için başvuru tarihini tamamen gözden kaçırdım. Plansızlığım beni daha özgür kılmak yerine fırsatlarımı elimden almaya başladı. Artık sahte bir özgürlük peşinde koşmak yerine hayatımın kontrolünü ele almayı seçtim. Bu farkındalık, hayatımın yönünü değiştirdi. Hayatın kaosu içinde plansızlığın beni özgürleştirmek yerine sınırlandırdığını anladım. Küçük adımlarla başlayarak hedeflerimi belirledim ve her gün bu hedeflere yaklaşacak bir şey yaptım. Artık biliyorum ki, gerçek özgürlük, hayatımı bilinçli bir şekilde yönlendirebilmekte. Şimdi kendi kurallarımla, kendi yolumu çiziyorum. Ve evet böyle daha özgürüm!
Dürtü Nedir?
Dürtü, bir duygunun tetiklediği ve kişiyi belirli bir eyleme yönlendiren içsel bir itki ya da harekete geçme arzusudur. Örneğin, açlık duygusu yemek yeme dürtüsünü, öfke duygusu anlık tepki verme dürtüsünü doğurabilir. Dürtüsel eylemler, duyguların etkisiyle ortaya çıkan dürtülerin düşünmeden ve kontrolsüz bir şekilde eyleme dönüşmesidir. Örneğin, üzgünken kontrolsüzce alışveriş yapmak ya da öfkeliyken düşünmeden birini incitmek. Dürtüler, duyguların harekete geçirdiği doğal tepkilerdir. Ancak, kontrol edilmezse dürtüler, dürtüsel davranışlara dönüşerek uzun vadede pişmanlık yaratabilir. Duygularınızı fark etmek, dürtülerinizi yönetmek için ilk adımdır.
Ne Kadar Dürtüselsin?**
Aşağıdaki soruları “Evet” veya “Hayır” olarak cevaplayarak dürtüsellik eğiliminizi keşfedin:
Anlık kararlar vermeye eğilimli misiniz? Örneğin, bir şeyi iyice düşünmeden önce “Evet” demek ya da aceleyle bir karar almak.
Hedeflerinizi etkileyebilecek riskleri değerlendirmeden harekete geçiyor musunuz?
Stresli durumlarda duygularınızla mı, yoksa mantığınızla mı karar veriyorsunuz?
Alışveriş yaparken çoğu zaman planınızda olmayan şeyler alıyor musunuz?
Uzun vadeli sonuçlar yerine kısa vadeli rahatlamayı mı önceliklendiriyorsunuz?Örneğin, diyet yaparken tatlı krizine teslim olmak gibi.
Bazen söyledikleriniz veya yaptıklarınızın sonucunu sonradan düşünerek pişman oluyor musunuz?
Plan yapmayı ya da planlara sadık kalmayı sıkıcı buluyor musunuz?
Sonuçlar
Çoğunlukla "Evet" dediyseniz: Dürtüsel kararlar vermeye yatkın olabilirsiniz. Bu, bazen spontane ve eğlenceli bir yaşam sağlayabilir, ancak uzun vadeli hedeflerinize ulaşmada engel oluşturabilir. Dürtülerinizi kontrol etmeye yönelik stratejiler öğrenmek faydalı olabilir.
Çoğunlukla "Hayır" dediyseniz: Dürtüselliği kontrol edebilen, daha planlı bir yaklaşıma sahip olabilirsiniz. Bu, hedeflerinize ulaşmanızda güçlü bir avantaj sağlar.
Duyguları Yönetmek
Dürtüsel eylemler, duyguların etkisiyle ortaya çıktığı için duyguları yönetmeyi öğrenmek önemlidir. Çoğu insan duyguları yönetmek konusuna şüpheyle yaklaşır. Bu noktada şunun altını çizmek istiyorum: Duyguları yönetmek onları yok saymak değil, aksine onları işlevsel bir rehbere dönüştürmektir.
Duyguları yönetmek onları yok saymak değil, aksine onları işlevsel bir rehbere dönüştürmektir.
Duygularınızı hava durumu gibi düşün. Gökyüzü her zaman oradadır; bazen güneşli, bazen bulutlu, bazen de fırtınalı olabilir. Ancak hiçbir hava durumu kalıcı değildir. Öfkeli ya da üzgün olduğunuzda, bu duyguların geçici olduğunu hatırlayın. Gökyüzü, yani sizin özünüz, değişmez ve hep oradadır. Duygular gelip geçicidir; tıpkı bir fırtınanın geçip gökyüzünün tekrar açılması gibi, zor zamanlar da geçer. Gökyüzü her zaman fırtınalardan büyüktür.
Duygularınızı yönetmek konusunda ne kadar başarılısınız?
Oldukça başarılıyımdır
Emin değilim
Bu konuda gelişime açığım
Stratejik Düşünce Nedir?
Stratejik düşünce, anlık ve kısa vadeli çözümler yerine, uzun vadeli sonuçları göz önünde bulundurarak plan yapma ve hareket etme yeteneğidir. Bu, bir olay veya durum karşısında hemen tepki vermek yerine, sürecin tamamını analiz etmek, öncelikleri belirlemek ve adım adım ilerlemeyi içeren bir yaklaşımdır. Stratejik düşünce, bireye mevcut durumla ilgili tüm olasılıkları göz önüne alarak harekete geçme imkânı tanır.
Stratejik düşünceyi, bir satranç oyununa benzetebiliriz. Satrançta her hamle önemlidir; ancak asıl hedef, tüm hamleleri dikkate alarak oyunun sonunu düşünmektir. Her hamle, bir sonraki adımın temelini oluşturur. Hayatta da stratejik düşünce, olayları kısa vadeli etkileriyle değil, uzun vadede yaratabileceği sonuçları göz önüne alarak değerlendirmemizi sağlar. Eğer bir satranç oyuncusu gibi düşünürsek, anlık tepkiler yerine, ileriye yönelik sağlam adımlar atarak hedeflerimize ulaşabiliriz.
Günlük Hayattan Örneklerle Stratejik Düşünme Teknikleri:
Kariyer Planlamasında: Diyelim ki, iş yerinde yeni bir projede yer almak istiyorsunuz. Anlık olarak bu projeye dahil olmak cazip gelse de, uzun vadede bu projenin kariyerinizdeki rolünü, sağlayacağı tecrübeleri ve sizi getireceği noktayı göz önünde bulundurmalısınız. Bu, sadece o anki heyecanla değil, gelecekteki potansiyel katkılarıyla projeye dahil olmanızı sağlar.
Kişisel Hedeflerde: Sağlıklı bir yaşam için sağlıklı beslenme alışkanlığı kazanmak istiyorsunuz. Anlık tatlı krizine kapılıp tatlıya yönelmek cazip gelse de, stratejik düşünce size uzun vadeli sağlık hedeflerinizi hatırlatır. Burada stratejik düşünce, sizi kısa vadeli isteklerinize yenik düşmeden, büyük hedeflerinize yönelik kararlar almanızı sağlar.
İlişkilerde: Bir tartışma sırasında, anlık bir tepkiyle kırıcı şeyler söylemek yerine, ilişkinizin uzun vadeli sağlığı açısından bu durumu stratejik olarak ele alabilirsiniz. Anlık bir öfkeye kapılmak yerine, daha sakin bir çözüm yolu bulmak, ilişkinizin sağlığı ve devamlılığı için daha stratejik bir tercih olur.
Dürtü Kontrolü ve Stratejik Düşünme
Dürtü kontrolü ve stratejik düşünme, zor durumlarla başa çıkmak için son derece önemli iki beceridir. Stres ve dürtüsellik arasındaki ilişkiyi düşündüğümüzde, özellikle stresli dönemlerde dürtü kontrolünü artırarak daha stratejik hareket edebileceğimizi söyleyebiliriz.
Willpower kitabının yazarı Roy Baumeister, dürtü kontrolünün, zorlu anlarda hayatımızı yönlendirme konusunda etkili olduğunu söyler. Baumeister’a göre, irade gücü düzenli pratikle geliştirilebilir. Dürtülerimize karşı koyma becerimizi geliştirdikçe, stratejik düşünmeye alan açarız. Bu da, bizi her zorlu anın ilk dürtüsüyle hareket etmekten kurtarıp, daha soğukkanlı adımlar atmamızı sağlar.
Hızlı ve Yavaş Düşünme kitabının yazarı Daniel Kahneman, insanların karar alırken iki düşünce sistemini kullandığını belirtir: hızlı (otomatik) ve yavaş (analitik) düşünme. Zorlu anlarda, hızlı düşünceyle dürtülerimizin peşinden gideriz ancak stratejik düşünme için analitik, yavaş düşünceye geçmek önemlidir. Bu geçişi sağlamak, her şeyi bir an durup gözden geçirmek, bizi daha akılcı adımlar atmaya yönlendirir. Kahneman, zor zamanlarda sakin kalmak ve en iyi adımları seçmek için yavaş düşünme pratiğinin önemini vurgular.
Eyleme Geçirilebilir Tavsiyeler
Gelecek Vizyonunuzu Netleştirin: Geleceğin belirsizliği herkesi endişelendirir. En nihayetinde insanız ama geleceğe dair büyük resmi görmek ve o resmin içinde kendi yerimizi belirlemek belirsizlikle mücadelede en önemli adımdır. Vizyon, tıpkı uzaktaki bir deniz feneri gibi olmalıdır; zaman zaman yolumuzu kaybedebiliriz. Bu da yolculuğun bir parçası ama deniz fenerimizin ışığı bize doğru yönü gösterir. Geleceğe dair vizyon belirlemek öyle kolay değil, biliyorum. Hatta bu bir süreç. Bu süreçte desteğe ihtiyacın varsa AKOA Online Gelişim Grubu sana rehberlik edebilir. Vizyonunuzu netleştirmek için hayatınızda neler başarmak istediğinizi düşünün, değerlerinizi belirleyin ve bu doğrultuda büyük hedefler koyun. Bu hedefleri belirlerken, hayatınızın farklı alanlarını—kariyer, sağlık, ilişkiler—göz önünde bulundurun. Her bir alan için hayalinizi kurduğunuz noktayı netleştirin ve bu hedeflerin size ilham verip vermediğini test edin. Eğer gerçekten heyecanlandırıyorsanız, doğru yoldasınız demektir.
Esneklikle İlerleyen Bir Plan Yapın: Hayatta ne yapacağınız her zaman belliyse bile, planınız bir şeyleri dikte eder şekilde değil, rehberlik eder şekilde olmalı. Esnek bir plan oluşturmak için, büyük hedefleri daha küçük, günlük ve haftalık adımlara bölün. Bu şekilde, yol üzerinde gerektiğinizde yön değiştirme esnekliğine sahip olursunuz. Her hafta sonu, bir sonraki haftanın planını gözden geçirin ve sizi hedeflerinize yaklaştıracak adımların olup olmadığını kontrol edin. Unutmayın, planlar bizi sıkıştırmak için değil, desteklemek için var.
Sıkı Kurallar Yerine İlkeler Belirleyin: Kurallar katı olabilir, ancak ilkeler esneklik sunar. Hayatınızı bir dans pisti gibi düşünün. Kurallar sizi sınırlarken, ilkeler dansın ritmini bulmanıza yardımcı olur. İlkeler, değerleri hayata geçiren, duruma göre uygulanabilir rehberdir. İlke, değerlerin pratikte nasıl yaşanacağını belirler. Değerlerinizi bilir ve ilkelerinizi belirlerseniz, hangi durumda nasıl hareket edeceğinize dair bir çerçeveniz olur. Böylece hayatı hem anlamlı hem de özgür bir şekilde yaşayabilirsiniz. Buraaa dikkat etmeniz gereken nokta şu: İlkeleriniz, sizi zor durumda dahi ayakta tutacak kadar güçlü ama değişen koşullara uyum sağlayacak kadar esnek olmalı. Bu ilkeleri belirlerken, en çok önemsediğiniz değerleri listeleyin: dürüstlük, özgürlük, merhamet gibi. Her kararınızda bu ilkeleri göz önünde bulundurun ve hangi yöne gitmeniz gerektiği konusunda ilkelerinizin size rehberlik etmesine izin verin.
"ZORLUKLAR BENİ BÜYÜTTÜ, HER ENGEL BENİ OLDUĞUM KİŞİYE DÖNÜŞTÜRDÜ." OPRAH WINFREY
Stratejik Düşünmeyi Günlük Hayata Entegre Edin: Stratejik düşünmek sadece uzun vadeli planlar için değil, günlük yaşamın da bir parçası olmalıdır. Günlük kararlarınızı bir satranç oyunu gibi düşünün. Her hamle, sonraki adımları doğal olarak etkiler. Her “evet” veya “hayır”, sizi hedeflerinize ne kadar yaklaştırıyor ya da uzaklaştırıyor, bunu fark edin. Gün içinde karşılaştığınız her kararda kendinize “Bu karar beni büyük hedefime nasıl yaklaştırır?” diye sormayı alışkanlık haline getirin. Küçük görünen seçimler bile (örneğin sosyal medyada geçirilen süre veya sağlıksız bir atıştırmalık) uzun vadede büyük etkiler yaratır. Stratejik düşünmek, hayatı bilinçli, dolu dolu ve hedef odaklı yaşamak demektir. Bu alışkanlığı geliştirmek için kendine düzenli olarak hatırlatmalar koyun.
Kararlarınızın İzini Sürün ve Değerlendirin: Attığınız adımların sonuçlarını bir noktada değerlendirmeniz önemlidir. Başarılı olan ve bizi ileriye taşıyan adımları sürdürmek, yanlış gidenleri ise bir öğrenme fırsatı olarak görmek değerlidir. Kendinizi bir bahçıvan gibi düşün. Bazı bitkiler büyür, bazıları solup gider. Hangilerinin geliştiğini görmek ve diğerlerini yerine yenilerini ekmek, bahçenizi güzelleştirmenin en etkili yoludur. Kendinize karşı acımasızca değil, eleştirel bir gözle bakarak, sürekli gelişime açık olun. Bu süreç, sizi hem güçlü tutar hem de yanlışlarınızla yüzleşerek onları bir gelişim fırsatına çevirmenizi sağlar. Hayat, özünüzü değerlendirmeyi ihmal edemeyeceğiniz kadar değerlidir.
Günlük Enerjinizi Doğru Yönetin: Bütün bu hedefleri gerçekleştirebilmek için enerjimiz sınırsız değik. Bu nedenle enerjiyi yönetmek çok önemli. Kendinizi bir batarya gibi düşünün; şarjınızı dikkatli kullanmalısınız. Ne zaman hızlanıp ne zaman yavaşlayacağınızı bilmek, uzun vadede sürdürülebilir bir başarı yaratmanın temelidir. Arada durup dinlenmek, kimseyi yolculuğundan alıkoymaz; aksine, uzun soluklu bir koşu için gereken gücü toplamanızı sağlar. Bu konu ilginizi çektiyse, "Verimli Bir Günlük Plan Nasıl Yapılır?" adlı rehberi mutlaka okuyun vee enerji yönetiminin püf noktalarını öğrenin.
Özetle;
Hayatın zorlukları hep olacak. Bu zorluklar bizi tetikleyecek, duygularımızı altüst edecek, ama burada önemli olan, stratejik hareket etmeyi ve akıl ile duyguları dengede tutmayı öğrenmek. Güçlü, mutlu ve tatmin edici bir hayat inşa etmek istiyorsak, bu dengeyi kurmaya mecburuz. Aksi halde hayatın kaosu ve zorluklar bizi silip süpürür. Stratejik düşünerek, kendimizi tanıyarak ve hedeflerimizi netleştirerek, hayatımızın kontrolünü elimize alabilir ve gerçek bir yetişkin gibi davranmayı öğrenebiliriz. Her zorluk, bizi daha güçlü ve dayanıklı yapma potansiyeline sahip —eğer ona doğru şekilde yaklaşmayı bilirsek. Unutmayın, bu hayat bizim ve bizim yönetimimizde güzel. * Fields, S. A., Lange, K., Ramos, A., Thamotharan, S., & Rassu, F. (2014). The relationship between stress and delay discounting: A meta-analytic review. Behavioural Pharmacology, 25, 434–444.
** Bu test, kendinizi anlamanıza yardımcı olacak genel bir değerlendirmedir. Sonuçlar kişisel bir öz değerlendirme niteliği taşır. Profesyonel, psikolojik ya da duygusal destek yerine geçmez.